1.

Muốn học thuốc lý Nho (*) thông tuệ

Đạo Nho thông càng dễ học Y.

Thời giờ nhàn rỗi đôi khi

Sách luôn tay đọc chẳng nề cổ kim.

Bao nghĩa lý dò tìm rành rẽ,

Biết dung hòa thấu lẽ tùy cơ…

Sáng lòng rõ mắt sờ sờ,

Ra tay cảm ứng khỏi ngờ lạc sai.

2.

Người mới khám tùy nơi bệnh thế

Gấp khám liền, hoãn trễ khám sau.

Chớ nên phân biệt nghèo giàu

Cao sang nhào đến, cơ cầu ngoảnh lưng.

Việc dùng thuốc cũng đừng phân biệt

Giàu thuốc hay, nghèo kiết thuốc xoàng.

Nếu không thành thực trong lòng

Làm sao cảm ứng mà hòng thu công?

3.

Khi vào khám trong phòng bệnh nữ,

Mời người theo, tránh sự nghi ngờ,

Dù là kỹ nữ lẳng lơ

Coi như lương thiện, chẳng mờ lòng ngay.

Chớ bỡn cợt, tiếng tai bất chính

Tội tà dâm nhất định tránh xa.

Giữ tâm đoan chính sáng lòa,

Người người tôn kính, nhà nhà tin yêu.

4.

Là thầy thuốc nhớ điều tâm niệm

Phải chăm lo trách nhiệm cứu người.

Chớ nên tùy hứng ham vui

Lên non nhắp rượu, quen mùi nghêu ngao.

Nhỡ có kẻ ốm đau bạo phát

Thầy vắng nhà, phó thác ai đây?

Phụ lòng người cậy, thương thay!

Người nguy tính mệnh, phận thầy nên chăng?

5.

Khi gặp chứng khó khăn nguy cấp,

Dù tận tâm muốn dốc sức mình,

Cũng nên nói rõ tình hình

Cho gia đình biết, mới trình thuốc thang.

Lại dốc vốn sẵn sàng bốc thuốc (**),

May bệnh lui, quyến thuộc tạc lòng,

Chẳng may bệnh biến nguy vong,

Ta không hổ thẹn, người không oán hờn.

6.

Mua sắm thuốc chớ ham loại rẻ

Khéo trữ tàng, bào chế thật nghiêm,

Theo phương ứng bệnh truy tìm

Tùy mùa, tùy chứng bớt thêm tinh tường.

Thuốc nên phỏng cổ phương lĩnh ý,

Chớ lập bừa thử trị người ta,

Thang hoàn chế sẵn trong nhà

Kịp thời chữa bệnh hẳn là nên công.

7.

Gặp đồng nghiệp hòa đồng khiêm tốn,

Chớ có nên ngả ngốn khinh nhờn.

Kính người có tuổi lớn hơn,

Với người học rộng nên tôn làm thầy.

Kẻ kiêu ngạo ta đây nhân nhượng,

Người kém hơn rộng lượng dắt dìu.

Đắp vun cội đức sớm chiều

Có ngày quả phúc trổ nhiều báo ơn.

8.

Với người bệnh neo đơn nghèo khổ,

Càng chăm lo cứu độ hết lòng.

Nhà giàu lắm kẻ mặn nồng,

Nhà nghèo ta gắng chút công sống người.

Với những hạng chơi bời phóng đãng

Dù đau nằm chẳng đáng xót thương;

Nhà nghèo hiếu thảo hiền lương

Đã đem biếu thuốc, lại nhường cháo rau.

 

9.

Khi bệnh khỏi chớ cầu quà cáp,

Nhận chi rồi nơm nớp sợ lo…

Kẻ giàu tính khí khó dò

Mua vinh chuốc nhục làm trò thế gian.

Chiều ý người mưu toan trục lợi

Thường biến sinh trăm mối lao đao.

Nghề Y là thuật thanh cao

Giữ tròn phẩm tiết ngọc châu sáng ngời.

 

Trích từ “LÃN ÔNG TÂM LĨNH”

L.Y PHAN CÔNG TUẤN phỏng dịch

Chú thích:

(*) Lý Nho: Theo người dịch bài này là lý luận đạo Nho, bao gồm “tứ thư ngũ kinh”, trong đó nòng cốt là Kinh Dịch – cuốn sách kinh điển về đạo Trời, đạo Người của Nho giáo. Kinh Dịch giải thích lẽ âm dương biến hóa (biến dịch, giao dịch và bất dịch), là vũ trụ quan, nhân sinh quan, và là phương pháp luận của mọi ngành khoa học – đời sống ở Phương Đông cổ đại, trong đó có y dược cổ truyền.

(**) Có bản dịch “lại có khi phải cho không cả thuốc”, không chính xác, vì bệnh nặng vốn cần thuốc tốt, nhiều tiền, mà thầy thuốc chân chính thì đâu giàu có để cho không tất cả. “Cánh tất khánh bỉ dược tư” trước đây chúng tôi hiểu nhầm là “Lại cho biết rõ ràng giá thuốc”, nay xin sửa lại là “Lại dốc vốn sẵn sàng bốc thuốc”.

P.C.T

 

PHỤ LỤC NGUYÊN VĂN CHỮ HÁN:

醫 訓 格 言

(述 古)

 

一 凡 學 醫 必 修 參 透 儒 理。 儒 理 一 通， 學 醫 自 易 。 稍 有 餘  閒 ， 便  將 古 今 明 醫 諸 書 ，手 不 釋 卷 。一 一 闡 明，融 化 機 變。 得 之 於 心 ， 慧 之 於 目，自 然 應 之 於 手 而 無 差 謬 矣 。

一 凡 病 家 請 看 ， 當 以 病 勢 之 緩 急 ， 為 赴 診 之 後 先 。 勿 以 富 貴 貧 賤 而 診 視 便 有 先 後 之 分 ， 用 藥 更 有 上 下 之 別。此 心 一 有 不 誠，難 圖 感 格 功 效。

一 凡 診 視 婦 女 及 孀 婦 尼 姑，必 有 侍 者 在 傍 ， 然 後 入 房 觀 看 ， 以 杜 絕 嫌 疑 。 即 至 唱 妓 人 家， 必 要 存 心 端 正 ， 視 如 良 家 子 弟  不 可 一 毫 兒 戱， 以 取 不 正 之 名 ， 必 獲 邪 淫 之 報 。

一 凡 醫 者 當 以 利 物 為 念， 不 可 任 意 行 樂 登 山 携 酒 遊 玩 ，片 辰  離 寓 ， 倘 有 暴 病 求 援， 寧 無 負 倒 懸 望 救 之 思 ， 誤 人 性 命 垂 危 之 慘 ， 要 知 所 司 者 何 事 。

一 凡 遇 危 迫 之 症 ， 欲 盡 力 挽 回 ， 此 雖 美 念 ， 然 必 須 與 病  家 講 明，方 可 下 藥， 更 必 罄 彼 藥 資， 則 服 藥 有 效，人 自 知 感， 如 服 無 效 ， 則 疑 怨 難 加 於 我 ， 我 亦 自 無 愧 矣 。

一 凡 置 備 藥 材 必 須 重 價， 選 買 藥 品 ， 謹 察 雷 公 立 法， 按  辰 處 制 收 藏 有 應 ， 依 方 修 合 者 有 應， 隨 辰 因 病 加 減 者， 立 方 細 倣 古 哲 至 意，勿 可 杜 撰 撮 合 試 人。 湯 散 宜 夙 備，丸 丹 宜 預 製 ， 庶 可 隨 病 利 濟，勿 致 臨 用 縮 手 。

一 凡 遇 同 道 之 士 ， 切 須 謙 和 謹 慎 ， 不 可 輕 侮 慢 人 。 年 尊  者 恭  敬 之，有 學 者 師 事 之 ， 驕 傲 者 遜 讓 之 ， 不 及 者 荐 扳 之 ， 如 此 存 心 德 厚 ， 可 載 福 矣 。

一 凡 診 視 貧 窘 之 家 及 孤 貧 煢 獨，尤 宜 格 外 加 意，蓋 富 貴  者 不 愁 無 人 調 治，貧 賤 者 無 力 延 請 名 師，何 妨 我 施 一 刻 之 誠 心，他 便 得 一 生 之 活 命。至 於 孝 嗣 賢 婦，貧 而 致 病 者，付 藥 之 外， 量 力 周 給 ， 蓋 有 藥 而 無 飲 食 同 歸 於 死， 務 必 生 全 方 為 仁 術 。 至 於 遊 手 流 蕩 貧 病 者 不 必 憐 惜。

一 凡 病 愈 之 後，切 勿 圖 求 厚 禮。蓋 受 人 賜 者 常 畏 人，况 富 貴 之 人 喜 怒 不 常， 求 榮 恒 多 受 辱。至 於 悅 人 情 圖 厚 利 尤 多 變 生。故 清 高 之 術 尤 必 要 立 清 高 之 節。

    〔 摘 自 〞懶 翁 心 領〝

         後 學 潘 公 峻 抄 錄 〕