1. CHẨN ĐOÁN
1.1. Lâm sàng
– Sỏi đường tiết niệu trên: Gồm sỏi thận, bể thận, niệu quản. Các triệu chứng thường gặp là:
+ Cơn đau quặn thận.
+ Triệu chứng kèm theo hay gặp là buồn nôn, nôn mửa, chướng bụng do liệt ruột, sốt, rét run nếu có nhiễm trùng kết hợp…
+ Khám thấy điểm sườn lưng đau, rung thận rất đau. Các điểm niệu quản ấn đau, có thể thấy thận lớn…
– Sỏi đường tiết niệu dưới: gồm sỏi bàng quang và sỏi niệu đạo.
+ Sỏi bàng quang sẽ kích thích niêm mạc bàng quang gây tiểu buốt, rát, tiểu láu.
+ Sỏi niệu đạo sẽ gây bí tiểu, khám lâm sàng thường phát hiện được cầu bàng quang, sờ nắn dọc theo niệu đạo có thể thấy sỏi.
1.2. Cận lâm sàng
– Xét nghiệm nước tiểu: Nước tiểu có nhiều hồng cầu, bạch cầu, cặn lắng tinh thể Oxalat, Phosphat, Calci…
– Siêu âm: Phát hiện sỏi, độ ứ nước của thận và niệu quản, độ dầy mỏng của chủ mô thận.
– X quang bụng không chuẩn bị (ASP): Xác định vị trí, kích thước và số lượng sỏi cản quang.
– Chụp hệ tiết niệu qua đường tĩnh mạch (UIV): Cho biết  hình dáng, mức độ giãn của  thận, đài bể thận, niệu quản, vị trí của sỏi trong đường tiết niệu, chức năng bài tiết chất cản quang của thận từng bên.
2. ĐIỀU TRỊ
2.1. Y học cổ truyền
2.1.1. Dùng thuốc
Trên lâm sàng thùy theo biện chứng luận trị mà sử dụng đối pháp lập phương hoặc cổ phương gia giảm thích hợp. Thường điều trị 15 – 25 ngày/ liệu trình.
2.1.2. Châm cứu
Có tác dụng trong việc hỗ trợ điều trị.
– Bình bổ bình tả: Các huyệt chủ: Thận du, Bàng quang du, Trật biên, Túc tam lý, Quan nguyên… Huyệt phối hợp: Trung cực, Tam âm giao, Âm lăng tuyền, Thủy đạo…
– Liệu trình: Mỗi lần điện châm hoặc hào châm 15 – 30 phút, mỗi ngày châm 1 – 2 lần, châm liên tục 15 – 25 ngày/ liệu trình. Có thể điều trị nhiều liệu trình, mỗi liệu trình cách nhau 3 – 5 ngày.
2.1.3. Nhu châm
Các huyệt như trên, 7 – 14 ngày/ lần, 3 – 5 lần/ liệu trình.
2.1.4. Các phương pháp khác
Nhĩ châm các điểm vùng Thận, Bàng quang, Niệu quản. Châm 15 – 30 phút, 1 – 2 lần/ ngày. Liệu trình 15 – 25 ngày.
2.2. Kết hợp điều trị Y học hiện đại
2.2.1. Nội khoa
– Giảm đau: thường dùng các thuốc kháng viêm non Steroid. Nếu không có hiệu quả có thể dùng Morphin…
– Giãn cơ trơn: thường dùng Buscopan, Drotaverin…
– Kháng sinh: nếu có dấu hiệu nhiễm trùng.
– Giải quyết nguyên nhân gây tắc nghẽn niệu quản (sỏi, dị dạng đường niệu…) nếu không đáp ứng với điều trị nội khoa thì cần chỉ định phẫu thuật can thiệp sớm.
2.2.2. Ngoại khoa
– Mổ lấy sỏi, phẫu thuật nội soi lấy sỏi.
– Tán sỏi ngoài cơ thể.
– Lấy sỏi niệu quản qua da…
Có thể kết hợp Y học cổ truyền trong điều trị hỗ trợ bệnh nhân sau phẫu thuật.